DEĞERLEME YÖNTEMLERİ
1- İlk giren ilk çikar yöntemi ile değerleme(FİFO)
Bu değerleme yönteminde işletmede kullanılan, üretime verilen veya satılan malların işletmenin stoklarına en önce girenlerden olduğu kabul edilir. Bu yönteme göre, çıkışlar işletmeye ilk girenlerden başlar ve giriş sırasına göre devam eder. Bu durumda, dönem sonunda işletmede mevcut stoklar son giren parti mallardan kalmış olacaktır.
Dönem sonunda envanter alma sisteminde, FIFO değerleme yönteminin varsayımı, mal satıldığında işletmeye giriş sırasına göre çıkışı yapılacağından dönem sonunda kalanlar enson giren partilerin birim fiyatlan ile değerlendirilir.
FIFO stok değerleme yöntemi enflasyonist dönemlerde satılan malın maliyetini olduğundan düşük bir değerle buna karşılık stokları piyasa fiyatına en yakın maliyet değeri ile değerleyecektir. Buna bağlı olarak mal satış karı şişirilmiş olacaktır.Fiyatların düştüğü dönemlerde ise, satılan malın maliyeti olduğundan yüksek, dönemsonu stokları ve mal satış karı gereğinden düşük olarak hesaplanır.
2- Son giren ilk çıkar yöntemi ile değerleme(LIFO)
Bu değerleme yönteminde işletmede kullanılan üretime sevkedilen veya satılan malların işletme stoklarına en son girenlerden olduğu kabul edilir. Bu yönteme göre çıkışlar işletmeye en son giren mallardan başlar, mallar satılırken öncelikle işletmeye en son alınan mallardan çıkış yapılır ve bu sistem böyle devam eder. Satılan malların maliyeti çıkış sırası gelen partinin birim maliyetine göre hesaplanır. Mevcut stokların maliyet değeri ise işletmeye önceden giren mallann birim maliyetine göre bulunur.
LIFO stok değerleme yöntemi,devamlı envanter sisteminde, her alış ve satış safhasmda uygulanacağı gibi tecrübi sisteme göre dönem sonunda envanter alma durumunda da uygulanabilir.
Dönemsonunda envanter alma sisteminde LIFO stok değerleme yöntemi uygulandığında dönem sonunda mevcut stokların tümünün, mallar satılırken işletmeye son girenler öncelikle satıldığı varsayıldığından, işletmeye ilk giren partilerden kaldığı kabul edilecektir.
LIFO stok değerleme yöntemi fiyatların yiikseldiği dönemlerde satılan malın maliyetini gerçeğe yakın hesaplayarak brüt satış karının şişirilmesini önler. Bununla beraber stoklar, daima ilk giren partilerin birim fiyatıyla değerlendiğinden gerçekten çok düşük bir değerle bilançoda yer almış olur. Stok miktarının yılar boyunca çok az değişmesi yıllar öncesi stok değerini aynen veya ona çok yaklaşık bir değerle yıllar sonraki bilançoya taşır.
3- Ortalama Maliyet değeri ile değerleme
Ortalama maliyet değeri, işletmeye çeşitli tarihlerde değişik fiyatlarla giren bir malın ortalama birim maliyetidir. Ortalama maliyet çeşitli yöntemlerle hesaplanabilir.
-Basit ortama maliyet
Basit ortalama maliyet, yıl içinde satın alınan belli bir malın birim alış fiyatının toplanarak sipariş sayısına bölünmesiyle bulunan ortalama maliyettir.Bu usülle bulunan maliyet, alınan mal partilerinin birim miktarı ve fiyatları eşit olduğunda kaba ortalamalardan uzaklaşır, daha doğru neticeler verir.
-Ağırlıklı ortalama maliyet
Bu ortalama maliyette, satın alınan malların miktarları göz önünde bulundurulur. Satın alınan mal miktarı ile birim fiyatı çarpılarak miktarlara göre ağırlık verilmiştir. Mal miktarları ile birim fiyatları çarpımı olan mal alış değerleri toplamının alınan toplam mal miktarına bölünmesiyle ağırlıklı ortalama maliyet bulunmuş olur.Ağırlıklı ortalama maliyet, basit ortalama maliyete nazaran daha objektif netice verir. Envanterde çok çeşitli ve birim alış fiyatlarının çok sık değiştiği malların olması durumunda tercih edilir.
- Hareketli ağırlıklı ortalama maliyet
Devamlı envanter uygulanması sırasmda, her yeni alış ve satış durumunda işletmede bulunan mal mevcutlarının ortalama birim maliyeti hesaplanır. Böylece, her yeni işlemde mevcut mal stoklarının maliyet değeri ve her satış işleminde satılan malın ortalama birim maliyeti ve toplam maliyet değeri bulunmuş olur.
Hareketli ağırlıklı ortalama maliyet yöntemi devamlı envanter sistemi uygulayan işletmelerde kullanılabilmektedir. Böylece, her satış işleminde satılan malların ortalama maliyeti hesaplanmış olmaktadır.
Hareketli ağırlıklı ortalama maliyet yöntemi fiyat hareketlerinin stok değerleri üzerindeki etkisinin hafifletmek amacını güder.
- Belirli maliyet bedeli ile değerleme :
Belirli maliyet bedeli ile stoklann değerlenebilmesi için satın alınan her bir birim malın satın alma fiyatının, yapılan satışların hangi alış değerli olduğunun, mevcut stokların hangi birim maliyetli mallardan kaldığının tesbit edilebilmesi gerekmektedir. Stokların değerlemesinde en gerçekçi metod olmasına rağmen uygulamasmda bazı güçlükler, imkansızlıklarla karşılaşılabilir. Fizik özellikleri benzer olan birimleri birbirinden ayırmaya yarayacak özel bir işaret sembol veya numarası olmayan, değeri az olan malların değerlemesinde belirli maliyet bedelinin kullanılması imkansızdır. Çok çeşitli ve çok sayıda mal satan işletmelerde de dönem sonu stoklarının hangi partiden kaldığının tesbiti mümkün olmadığından bu yontemin uygulanması olanaksız olmaktadır.
Belirli maliyet bedelinin uygulanabilmesi için işletmeye giren her mal biriminin dönemsonunda tesbitine yarayacak fatura numarası özel bir işaret veya sembol ile işaretlenmesi gerekmektedir. Bu tür işaretleme yapılamadığından işletmeye giren her parti malın ayrı bir yerde depolanması gerekecektir.
Envanter İşlemleri
Hisse senetleri ve tahvillerin muhasebe kayıtları muhasebe sistemlerine göre değişmektedir. Bu değerlerle ilgili tek hesaplı tercübi yöntem uygulandığında girişler alış değeri ile kaydedilir. Bu durumda hisse senetleri ve tahvillerle ilgili yardımcı defterle miktar ve alış değerlerinin takibi, envanter neticeleri ile kontrolü sağlanır. Iki hesaplı devamlı envanter yöntemi ile muhasebeleştirildiklerinde değer fonksiyonunu yüklenen hisse senedi ve tahviller hesabına giriş ve çıkışlar alış değerleri ile kaydedilmektedir. Bu durumda bu hesabın bakiyesi ile envanter listelerinin kontrolü mümkün olmaktadır.Farkların sebepleri bulunamazsa farklarla ilgili olarak "Hisse Senetleri Sayım Noksanlığı", "Hisse Senetleri Sayım Fazlalığı" veya "Tahviller Sayım Noksanlığı", 'Tahviller Sayım Fazlalığı" adı altında aktif ve pasif geçici hesaplar açılır. Farkların sebepleri bulununcaya kadar bu hesaplar açık kalarak bilançoda yer alırlar.
Farklarla ilgili muhasebe kayıtları:
|
110 HİSSE SENT.H.
|
500
|
|
|
397 SAY.VE TESL.FZL.
|
|
500
|
Veya
|
197 SAY.TESL.NOKS.H.
|
500
|
|
|
110 HİSSE SENT.H.
|
|
500
|
şeklinde olacaktır.
Devamlı envanter yöntemine göre mal hareketlerinin muhasebeleştirilmesi.
Ticari Mallar hesabının borcuna ve alacağına mal giriş ve çıkışları maliyet değeri ile kaydedilir. Böylece mal hesabının borç bakiyesi dönemsonu mal stoklarının değerini gösterir. Mal satışları satış fiyatı ile Yurt İçi Satışlar veya Yurt Dışı Satışlar hesabının alacağına, maliyet değeri ile ticari mallar hesabının alacağına ve Satılan Ticari Mallar Maliyeti hesabının borcuna kaydedilir.
Satış iadeleri satış fiyatı ile Satıştan İadeler hesabının borcuna, maliyet değeri ile Ticari Mallar hesabının borcuna ve Satılan Ticari Mallar Maliyeti hesabının alacağına kaydedilir. Satış iskontoları iskonto tutarı üzerinden Satış İskontoları hesabının borcuna yazılır.
STOKLAR
Stoklar, işletmenin satmak, üretmek veya işletme ihtiyaçlarında kullanılmak üzere elinde bulundurduğu, değerleme gününde işletmenin mülkiyet ve tasarrufundan çıkmamış mal, hammadde, yarı mamul, işletme malzemesi, yardımcı malzeme, mamul gibi maddi değerlerdir.Envanteri yapılan stokların içinde kullanılmaz hale gelmiş, değerini ve vasfını kaybetmiş maddeler varsa bunların envanter listelerinde ayrıca belirtilmeleri gerekir.
Stokların değerlemesi işletmenin sattığı ve kullandığı maddelerin bir değerlemesi olduğundan doğrudan doğruya maliyetleri ve mal satış karını etkileyen bir olaydır.
Stoklar genel olarak, maliyet bedeli ile değerlendirilirler. Bunun yanında stokları diğer değerleme ölçüleri ile de değerlemek mümkündür
ALACAKLARIN ENVANTER İŞLEMİ
Alacaklar, bir malın teslimi, bir hizmetin görülmesi ya da bunların dışında kalan çeşitli nedenlerle ortaya çıkan ve üçüncü şahıslardan olan talep haklarını ifade eder.Alacaklar, işletmenin ana faaliyet konusunu teşkil eden mal ve hizmetlerin satışından doğan alacakları ifade eden ticari alacaklar ve işletmenin asıl faaliyeti dışındaki işlemlerden doğan diğer alacaklar olarak ikiye ayrılır.
Ticari alacaklar, müşterilerden olan alacaklardır. Mal alış avansIarı dolayısıyle bayilerden olan alacaklar da ticari alacaklara dahil edilir.
Ticari alacaklar dışındaki diğer alacaklar ise; personelden alacaklar, verilen depozito ve teminatlardan alacaklar, iştiraklerden veya ana kurumdan alacaklar, sermaye taahhüdünden alacaklar ve diğer kişilerden alacaklardır
1 Senetsiz Alacakların Değerlemesi
Senetsiz alacaklar, kıymetli evrak niteliğinde veya adi bir senede bağlanmamış olan alacaklardır.Tahsil edilemeyen veya ihtilaflı bulunan hariç, olmak üzere bütün alacaklar itibari değer üzerinden değerlenir. İtibari değer alacakların üzerinde yazılı olan değerdir.
2 Senetli Alacakların Değerlemesi
Alacak senetleri, kıymetli evrak veya adi senet şeklinde belgelere bağlanmış alacaklardır.Tahsil edilemeyen veya ihtilaflı bulunanlar dı,gında kalan senetli. alacaklar itibâri değer ile; tahşil edilemeyen veya ihtilaflı senetler ise, en çok bilanço gününde işletme için haiz oldukları değer ile değerlenir.
Envanter İşlemleri
Alacak senetleri ve çekler reeskonta tabi tutulduğunda mevcut bütün alacakların teker teker ele alınıp hesaplanması gerekir. Hesapların defter bakiyelerinin hesap sahipleri ile mutabakatının sağlanmış olması, hesaplanması gerekli faizlerin ve iskontoların hesaplanarak hesaplara geçirilmiş olması gerekir.Alacak senetlerinden tahsile, teminata ve takibe verilmiş senetler varsa bu özelikler alacak senetleri ile ilgili envanter listelerinde belirtilir. Bu gibi senetler, alacak senetleri hesabından ayrı hesaplarda takip edilirler.
Senetli ve senetsiz alacakların değerlemesi yapılırken alacakların tahsil imkânlarını yitiren, tahsil imkânları şüpheli hale gelen veya vazgeçilen alacakların normal alacak hesaplarından çıkarılarak ayrı hesaplarda gösterilmesi lâzımdır.
BORÇLARIN ENVANTERİ
Borç hesaplarının değerleme esaslarını açıklarken senetsiz ve senetli borçları iki ayrı grup olarak ele alıp açıklayabiliriz.
1. Senetsiz Borçların Değerlemesi
Senetsiz borçlar, kıymetli evrak niteliğinde veya adi bir senede bağlanmamış olan borçlardır.Bağlı veya vadeli olsa bile itibari değerleri üzerinden değerlenir. Bu durumda vadeli olan borçlar için reeskont uygulaması mümkün değildir.
2. Senetli borçların değerlemesi
Kıymetli evrak niteliğindeki senetler ile adi senetlere bağlı borçların tümü senetli borç sayılırlar.Senetli borçların değerlemesinde de şarta bağlı veya vadeli olsa bile itibari değer esas kabul edilmiştir.
3. Borç hesaplarının envanter işlemleri
Her hesap dönemi sonunda işletmenin borçlu olduğu üçüncü şahısların cari hesaplarının envanteri yapılır. Bu hesapların bakiyeleri ilgili gerçek ve tüzel kişilere gönderilerek mutabakat sağlanır.
Borçların Reeskontu
Vadesi gelmemiş borçlar ve verilen vadeli çekler aynen alacaklarda olduğu gibi;
A.n.t
F = _________
360
Hesaplanan reeskont tutarı bir gelir hesabına alacak, borç senetleri reeskontu hesabına borç kaydedilir :
|
322 BORÇ REES.
|
3.000
|
|
|
647 REES.FAİZ GEL.
|
|
3.000
|
Borç senetleri reeskontu geçici aktif bir hesaptır. Ertesi hesap döneminde bir gider hesabına devredilerek kapatılır.
|
657 REES.FAİZ.GİD.
|
3.000
|
|
|
322 BORÇ SENT.HES.
|
|
3.000
|
formülünden faydalanılarak hesaplanan reeskont tutarının borçların itibari değerinden düşülmesi suretiyle reeskonta tabi tutulmuş olur. Borç senetleri reeskonta tabi tutulduğunda işlem mevcut bütün senetli borç için uygulanır
